Худо Ҷуёи Тоҷикон аст – 8
Боби 8 – Паҳншавии Масеҳиён дар ҷойҳои Тоҷикнишин
«То ақсои дунё шоҳидони Ман хоҳед буд.» Исои Масеҳ
Баъди рӯзи Пантикост яҳудиёне, ки Масеҳӣ шуда буданд ба мавзеъоти зисти худ, ки аксаран дар мавзеъҳои форсҳо буд рафта хабари Инҷилро бурда паҳн карданд. Ҳозир мо ба чи гуна амал кардани ҷамоатҳои Масеҳӣ дар давраи Кушониён, Сосониён, ва Ислом дар ҳудудҳои форсиён ва тоҷикон нигоҳ мекунем.
Дар Инҷил, навишта шудааст, ки маркази башорат шаҳри Антиёхия (Антакия, Туркия) буд. (Аъмол бобҳои 11, 13 ва14:21, 26; 15:23,30 ва 18:22) Антиёхия дао оғози роҳи абрешим ба тарафи шарқ воқеъ буд. (Груссет,1999, саҳ.40) Роҳи Абрешим аз Антиёхия (пойтахти Руми Сурия) то дарёи Фурот (Месопатамия) баъд то Ҳамадон (Экбатан) баъд то Рай (Теҳрон) баъд то Марв, ва Балх мерафт. Ҷамоатҳои Масеҳӣ ҳам дар шаҳрҳои марказии Роҳи Абрешим ҷой шуда буданд. Марду зани тоҷирони Масеҳӣ дар роҳи абрешим башорат мекарданд ва баъди чанд вақт дар байни халқҳои ин шаҳрҳо калисоҳо сар шуданд.
Бобоҷон Ғафоров дар барои ин нақл мекунад, «Дини насронӣ ба Осиён Миёна аллакай дар асрҳои II – III милодӣ дохил мешавад ва Берунӣ ҳам хабар медиҳад, ки тақрибан баъди 200 соли вафоти асосгузори ин дин онро рӯҳоние ба Марв овардааст. Агар дар дасти мо дар бораи паҳншавии дини насронӣ дар кишвари кушониён маълумоти маъхазҳои суриёнӣ (ибтидои асри III милодӣ) ва арманӣ (асри IV милодӣ) намебуд, ахбори болоиро танҳо ривоят ҳисоб кардан мумкин буд.» (Ғафуров,1998, саҳ.229) Он имондорони Масеҳие, ки дар асри аввали милодӣ бо роҳи Абрешим рафту омад доштанд моро бо хабари хуши туҳфаи қимматарини Худо, ҳаёти ҷовидонӣ шарик карданд.1
Ишаъёи набӣ пешгӯи кардааст: «Ва дар он рӯз воқеъ хоҳад шуд, ки Худованд дубора дасти Худро дароз хоҳад кард, то ки бақияи қавми Худро, ки аз Ашшур ва Миср, аз Патрос ва Ҳабаш, аз Элом ва Шинъор ва аз Ҳамот ва ҷазираҳои баҳр саломат монда бошанд, баргардонад.» (Ишаъёи набӣ 11:11). Ин оят онро нишон медиҳад, ки Худо бо халқи боқимонда аз Элом кор карда истодааст ва дар ҳама вақт Ӯ қавми Худро ҷамъ карда бо онҳо кор мекунад, боқимонда гуфта маънои аксариятро надорад, балки Худо бисёр вақтҳо бо мардуми ақаллият ҳам сару кор дорад. Дар ҳар аср Худо қавми худро дорад, ҳатто онҳо боқимонда ҳастанд. Исои Масеҳ гуфт: «Аз дари танг дароед; зеро фарох аст он дар ва васеъ аст он роҳе ки сӯи ҳалокат мебарад, ва онҳое ки ба он дохил мешаванд, бисёранд; зеро танг аст он дар ва душвор аст он роҳе ки сӯи ҳаёт мебарад, ва ёбандагони он кам ҳастанд.» (Матто 7:13-14)
Ҳоло мо бо ин қоидаи Худо аз аср ба аср нигоҳ мекунем, ки Ӯ бо қавми ақаллияти тоҷикон, ки дар роҳҳои тангу душвор умр ба сар мебурданд, кор мекард. Мақсади китоби мазкур аз он нест, ки мо ба таърихи Масеҳият дар ҷойҳои зиндагонии тоҷикон муфассал истода сухан кунем. Таърих бисёр далелҳоро дар бораи воқеъаҳои хубу бад ба мо пешкаш мекунад, нияти мо ин аст, ки тоҷикони имондори боқимондаи имрӯза аз ин чизҳо огоҳ бошанд, албатта исботи Масеҳиёни халқи шарқ ба монанди Хитоиҳо, Туркҳо ва Муғулҳо бисёр аст, балки дар ин навишта мо ба он аҳамият доданием, ки дар байни халқи тоҷик вазъият чӣ гуна буд.
Дар Давраи Кушониён Асри I – III
Ба «Давлати Кушониёни бузург ҳамаи сарзаминҳои ҳозираи Афғонистон, Покистон ва шимоли Ҳиндустон, Кошғару Хутан, Қирғизистон, Ӯзбекистону Тоҷикистон дохил мешуданд.» (Яъқубов,2000, саҳ.189) Давлати Кушониён вилояти Бохтар (Бактра, Балхи имрӯза) ва вилояти Суғдро роҳбарӣ мекард, ин вилоятҳо ба қисми шимолу ҷануби Тоҷикистон дохил мешуданд. Дар вақте, ки тарафи шарқии роҳи абрешимро Хитой назорат мекард Кушониён бошанд динни буддоиро пешниҳод карданд. (Груссет,1999, саҳ.32,48) Нуфузи ин давраи таърихиро мо дар Аҷинатеппаи ноҳияи Вахш имрӯзҳо дида метавонем, ки дар Осорхонаи Миллии Бостонии Тоҷикистон пешвои онҳо «Будда дар Нирвана» бо андозаи калон гузошта шудааст. Ин Будда, ки дарозияш13 метер аст аз асри VI аст. (Умарзода,2006, саҳ.478) Дар он давра дар бисёр ҷойҳо маъбадҳои оташ ва маъбадҳои худоёни авесто ба монанди Маздаясно, Миҳр, Моҳ, Оташ Охшо ва Аноҳито-Нана вуҷуд доштанд. (Яъқубов,2000, саҳ.205)
Агар Масеҳиён ба давлати Кушониён дохил мешуданд албатта дар он давра зиддият пайдо мешуд. Дар соли 196 милодӣ, Бардаисани Эдессагӣ нақл мекунад, ки Масеҳиён дар соҳили дарёи Гургон ва дар байни Кушониёни шаҳри Бохтари (Балх) зиндагӣ мекарданд (Моффет,1998, саҳ.207) ва воизон ё башоратдиҳандагони Масеҳе, ки бо Роҳи Абрешим ҳаракат мекарданд ба шаҳри Бохтар меомаданд.
Дар асри як, Бохтар дар тобеъияти Кушониён буд ва Кушониён бошанд дар қисматҳои шимолӣ Ҳиндустон ҳукмрон буданд. Аз ин ҷо хулоса баровардан мумкин, ки Тумо ба Ҳиндустони имрӯза нею фақат ба байни Кушониёни онҷо рафта бошад. Расмҳои Масеҳӣ чунин инъикос мекарданд, ки гӯё Кушониён дар ҷой имрӯзаи Ҳиндустон вуҷуд дорад аммо яке аз муаррихи Масеҳӣ таъкид мекунад, ки Масеҳиён дар соли 345-и милодӣ ба он ҷо (Ҳиндустони имрӯза) дохил шуданд. (Латурете) Имондорони форсу тоҷик ба онҷо рафта ҷамоатҳои Масеҳиро таъсис додаанд ва барои ин далелҳои аниқ вуҷуд дорад.(Абраҳам,) Яке аз ин далелҳо салибҳои дар болояшон бо забони паҳлавӣ навишта шуда мебошанд. Яке аз ин салибҳо дар Калисои ҳазрати Тумо дар Мадрас ва дутои дигари онҳо дар Калисои Коттаями Траванкор вуҷуд доранд. Ин бори дигар исбот мекунад, ки тоҷикони Масеҳӣ ба он ҷойҳо барвақтар аз дигарҳо омада хабари хушро ба ин миллатҳо расондаанд.
- Барои хондан дар бораи як дайри масеҳӣ дар Айвоҷ ба ин мақола нигаред: https://cabar.asia/en/aivaj-caves-forgotten-but-able-to-enrich-the-history-of-tajikistan