Китоби илҳомбахшидаи Закарё чист?
Тасаввур кунед, ки шумо ва оилаатон навакак аз Бобил баргаштаед, як ё ду насл пеш аз он ки оилаатон ба асирӣ бурда шуда бошад. Акнун шумо ба Ерусалим бармегардед ва паёми Закарёро мешунавед. Ман фикр мекунам дар бораи он хонаводаҳое, ки чунин сафар доштанд, ва мехоҳам бинависам гӯё ман бо онҳо ҳамроҳ бошам ва дар баробари онҳо ин паёми илҳомбахшро шунавам.
Дориюши Кабири форсӣ аз соли 522 то милоди мо то ноябри соли 486 пешвои қудратманд буд ва дар тӯли 36 соли ҳукмронии ӯ роҳҳои нав ва имкониятҳои зиёд пайдо шуданд. Барои мардуми яҳудӣ, замони ӯ давраи бозгашт аз Форс ба Ерусалим гардид. Худованд ҳукмронии сиёсии Дориюшро барои оғози таҷдиди рӯҳонӣ бо халқаш истифода бурд. Таърих нишон медиҳад, ки ин подшоҳи форсӣ, бо забт кардани Миср, Байтулмуқаддас ва Осиёи Хурд, ба Ховари Миёна ва Форс сулҳ овард. Ӯ салтанати азимро идора карда, ҳамчунин лоиҳаҳои бузурги сохтмонро оғоз намуд.
Дар ёддошти дигар
Аҳди Ҷадид ва калисои аввал аз китоби Закариё бисёр иқтибос овардаанд — ҳам дар робита бо пешгӯиҳои иҷрошуда ва ҳам бо умеди ояндаи бозгашти Масеҳ. Пас, биёед бубинем, ки ин китоб имрӯз барои мо чӣ гуна аҳамият дорад ва чӣ гуна гузаштаи форсиро ба имони зинда ба Худо пайванд медиҳад.
Чаро китоби Закариёро хонем?
1. Китоби Закариё аз Рӯҳи Худо илҳом гирифта шудааст.
Ин паём танҳо сухани инсон нест, балки ваҳйест, ки Худо ба халқи худ додааст.
2. Илҳом дар фазои холӣ сурат нагирифт.
Закариё дар муҳити форсӣ менависад. Ҳузури таърихӣ ва фарҳангии Форс дар матн намоён аст, аммо онҳо мундариҷаро идора намекунанд — балки танҳо заминаи паёмро муайян месозанд.
3. Закариё иштирокчии асирӣ буд.
Ӯ аз дидгоҳи касе менависад, ки аз Бобил баргаштааст. Китобаш таҷрибаи шахсии асириро инъикос мекунад ва нишон медиҳад, ки кадом паҳлӯҳои ҷаҳонбинӣ бояд дар барномаи Худо тағйир ёбанд.
4. Маркази паём аз Бобил ба Ерусалим мегузарад.
Ҳарчанд Форс ҳокимияти сиёсӣ дорад, оянда ба империяҳои заминӣ вобаста намешавад. Маркази воқеӣ — барқарории нақшаи Худо дар Ерусалим аст.
5. Нақши подшоҳ дар канор, нақши саркоҳин дар пеш.
Ин ҷо бартарӣ ба хизмат ва вазифаи рӯҳонӣ дода мешавад. Ин равшан месозад, ки на қудрати подшоҳ, балки саркоҳини Худо нақши асосиро мебозад. Ин замина барои ислоҳоти Эзро ва ҳамчунин барои фаҳмиши Масеҳ омода месозад — Подшоҳ ва Коҳини оянда, ки аввал фурӯтанона ҳамчун Наҷотдиҳандаи қурбонӣ хоҳад омад.
Дориюши Бузург
Дориюши Бузург баъд аз Куруши Бузург бинокори асосии империя буд. Дар Китоби Муқаддас номи ӯ (Дорьёвеш) ба шакли ибронӣ оварда мешавад, аммо аслан ин ҳамон подшоҳи форсӣ — Дориюши Бузург аст. Баъзан дар забони тоҷикӣ низ номи Дороб зикр мешавад. Ин шакл бештар аз адабиёти классикӣ, махсусан аз «Шоҳнома» гирифта шудааст, ки дар он достони таваллуди Дориюш нақл мешавад: гӯё ӯ аз об берун омада бошад.
Бисёре аз китобҳои Муқаддас дар давраи Империяи Форс навишта ва илҳом гирифта шудаанд.
Санаҳои асосӣ пеш аз замони Дориюши Бузург
• 605 пеш аз милод – Дониёл ба асирӣ бурда шуд.
• 587 ё 586 пеш аз милод – Набукаднесар маъбадро дар Ерусалим хароб кард.
• 539 пеш аз милод – Куруши Бузург Набонидуси Нео-Бобилро мағлуб кард ва Бобилро забт кард.
• 538 пеш аз милод – Фармони сулҳ аз ҷониби Куруши Бузург, ки ба яҳудиён иҷозат дод, ки баргарданд (Эзро 1).
• 536 пеш аз милод – Фармони Куруш бо гузоштани таҳкурсии поёнии маъбад барои барқарор кардани маъбад амал мекунад (Қурбонгоҳ аз нав сохта шуд – Эзро 3:8). Онҳое, ки дар Ерусалим буданд, аз тарс ин равандро қатъ карданд, вале қурбонгоҳ барқарор шуд (Эзро 4:1–4). Ин раванд 16 сол боз қатъ шуд.
• 537–536 пеш аз милод – Бозгашти 49,897 яҳудиён ба минтақаи Ерусалим (дар Эзро 2 ва Наҳемё 7 зикр шудааст).
• 535 пеш аз милод – Кор дар маъбад оғоз мешавад ва сипас қатъ мешавад (Эзро 3:1–4).
• 530 пеш аз милод – Куруши Бузург мурд.
• 530–522 пеш аз милод – Ҳукмронии писари Куруш Камбис II.
• 522 пеш аз милод – Соли якуми Дориюши Бузург.
Нақшаи китоби Закариё
• Бобҳои 1–3 – Гузашта: раванди бозгашт ба Ерусалим.
• Бобҳои 4–7 – Ҳозира: биниш ва илҳом барои бозгашт.
• Бобҳои 8–14 – Оянда: сокини Худованд бо баргаштагон.
Закариё кӣ буд?
Номи ӯ маънояш «Худованд ёд мекунад» аст ва ӯ мардумро даъват мекард, ки ба назди Худо баргарданд. Дар Эзро 5:1 ва 6:14, зикр шудааст, ки вай насли бобои худ буд, ки эҳтимол бештар маълум буд (писари Иддо), аммо дар Закариё 1:1 ӯ фаҳмонд, ки падар ва бобои ӯ кист.
Ҳангоми хондани китоби Закариё мо мебинем, ки ӯ шахсан аз асорат гузашта ва ба Ерусалим баргаштааст. Ӯ аз ҷумлаи гурӯҳҳое буд, ки баргаштанд. Китоб ишора мекунад, ки дар бобҳои 1 ва 2 ӯ ба наздикӣ ба Ерусалим баргашта ва вориди шаҳр шудааст.
Китоб дар бораи будан дар Ерусалим ва он аст, ки нависанда як қисми раванди бозгашт аз асорати Бобил мебошад. Мо аниқ медонем, ки ӯ пайғамбари яҳудӣ буд ва китобро бо илҳом ба номи худ навиштааст (Закариё 1:1).